Οι Πανελλαδικές εξετάσεις 2022 ολοκληρώθηκαν.

Τα θέματα για το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας έδωσαν αφορμή για πολλά και ποικίλα σχόλια. Η Κεντρική Επιτροπή προσανατόλισε την εξέταση στο ερώτημα «γιατί και πώς μαθαίνουμε ιστορία» αξιοποιώντας κείμενο από το τελευταίο βιβλίο του ιστορικού Ραϋμόνδου Αλβανού για τον Εμφύλιο Πόλεμο. Η επιλογή του συγκεκριμένου ερωτήματος εύλογα θέτει στη δημόσια συζήτηση μια σειρά ερωτημάτων: τι ιστορία μαθαίνουμε; πώς τη μαθαίνουμε; γιατί οι μαθητές και οι μαθήτριες μισούν το μάθημα της ιστορίας; ποια η σχέση της σχολικής με την ακαδημαϊκή ιστορία, την ιστοριογραφία, τη δημόσια ιστορία; Ερωτήσεις, όμως, που στην ουσία τίθενται από (και προς) τους εκπαιδευτικούς και όχι από τα παιδιά.

Τα θέματα για το μάθημα Ιστορίας Προσανατολισμού, άλλωστε, απαντούν με τον τρόπο τους στο «τι ιστορία μαθαίνουμε στο σχολείο». Θέματα σαφή μεν, τα οποία όμως βασίζονται στην αποστήθιση ως μοναδικό εργαλείο βαθμολογικής επιτυχίας. Ειρωνική η απάντηση στο ερώτημα που τέθηκε την πρώτη ημέρα!

Η επιλογή κειμένων από νέους ιστορικούς (Ραϋμόνδου Αλβανού στη Γλώσσα και του Μενέλαου Χαραλαμπίδη στην Ιστορία) είναι θετική κίνηση. Ο τρόπος που αξιοποιούνται για την αξιολόγηση των μαθητών/μαθητριών είναι θέματα προς συζήτηση. Η συζήτηση και τα επιχειρήματα που αναπτύσσονται στο δημόσιο λόγο με αφορμή τα θέματα των Πανελληνίων είναι πάντα ωφέλιμα – η εμπάθεια και ο ανορθολογισμός, όπως και ad hominem αναφορές, όχι.

Ως Όμιλος για την Ιστορική Εκπαίδευση στην Ελλάδα θέλουμε, για μια ακόμη φορά, να τονίσουμε ότι σχολική ιστορία είναι αυτή που ερείδεται στην επιστημονική ιστορία, αυτή που παράγεται στην ακαδημαϊκή κοινότητα, προϊόν αυστηρής μεθοδολογίας και συγκεκριμένων πειθαρχιών και η οποία, αξιοποιώντας τα πορίσματα της διδακτικής και της παιδαγωγικής, οργανώνεται σε μάθημα με ποικίλες πρακτικές (και βιωματικές), αλλά με κύριο στόχο να καλλιεργήσει στους μαθητές και στις μαθήτριες την κριτική σκέψη. Γιατί η ιστορία «δεν είναι πειραματική επιστήμη που ζητά νόμους, αλλά ερμηνευτική επιστήμη που αναζητά το νόημα. Μια βαθιά κατανόηση, στη βάση της ανθρωπινότητας που είναι κοινή στον ερευνητή και στους ανθρώπους που μελετά, αποβλέπει να φωτίσει την προθετικότητα των τελευταίων και το νόημα που εκείνοι απέδιδαν στις πράξεις τους» (Ivan Jablonka).

Επισημαίνουμε ότι ο Όμιλος από την ίδρυσή του διοργάνωσε ημερίδες, συνέδρια, παρουσιάσεις βιβλίων με κύριο θέμα την αναβάθμιση του μαθήματος της ιστορίας στο σχολείο και την ανάγκη να αξιοποιηθεί η βιωματική προσέγγιση του αντικειμένου. Θεωρούμε ευτύχημα τη συμμετοχή εκατοντάδων εκπαιδευτικών από όλα τα μέρη της Ελλάδας στις επιμορφωτικές δράσεις μας (βλ. σχετικά www.aheg.gr).

Ωστόσο, το ερώτημα επανέρχεται: το ελληνικό σχολείο υποστηρίζει, έστω και εν μέρει, μια τέτοια προσέγγιση της ιστορίας; Σίγουρα όχι. Έγιναν απόπειρες να αλλάξει η προσέγγιση και η διδακτική του μαθήματος στο ελληνικό σχολείο; Έγιναν. Την τελευταία δεκαετία κατατέθηκαν στο Υπουργείο Παιδείας δύο ΠΣ (2012 και 2017) για το μάθημα της ιστορίας στην υποχρεωτική εκπαίδευση, που στόχευαν στον εκσυγχρονισμό του, τα οποία όμως δεν εφαρμόστηκαν. Ένα τρίτο ΠΣ, που θα εφαρμοστεί στα επόμενα χρόνια, δεν κομίζει τίποτα που θα βελτιώνει την υπάρχουσα κατάσταση. Και οι ευθύνες για αυτήν την απόρριψη βαραίνουν πολλούς και πολλές, ένθεν κακείθεν του πολιτικού φάσματος. Το ΠΣ του 2012 απορρίφθηκε σιωπηλά, χωρίς ποτέ να ενημερωθούν οι συντάκτες και συντάκτριες του για τους λόγους που έγινε αυτό, ενώ αυτό του 2017 παρέμεινε στα συρτάρια του Υπουργού Παιδείας για πάνω από δύο χρόνια, για να φτάσει στα σχολεία στο τέλος της σχολικής χρονιάς και παραμονές εκλογών, χωρίς καμιά απολύτως προετοιμασία.

Γιατί η ιστορία στο ελληνικό σχολείο παραμένει ένα μάθημα απόλυτα εργαλειοποιημένο, καθώς εδράζεται σε συγκεκριμένες ιδεολογικές θέσεις που λίγο υπηρετούν την ιστορική επιστήμη και τη διδακτική του μαθήματος, συσκοτίζοντας και εμποδίζοντας το διδακτικό αντικείμενο να γίνει αυτό που πρέπει: μια άσκηση στην κατανόηση του παρελθόντος, μια άσκηση στους τρόπους που διαβάζουμε το παρελθόν, ένας αναστοχασμός για το τι μαθαίνουμε, πώς και γιατί το μαθαίνουμε. Μια διαρκής υπενθύμιση ότι νέα ερωτήματα μπορεί να καταρρίψουν παλιές βεβαιότητες. Και ότι όλα αυτά μπορεί να κάνουν το μάθημα γοητευτικό και ενδιαφέρον.

Ευχόμαστε καλά αποτελέσματα στα παιδιά, με τη βεβαιότητα ότι ο δημόσιος διάλογος υπογραμμίζει για άλλη μια φορά την ανάγκη ουσιαστικής αναβάθμισης του μαθήματος της ιστορίας, μακριά από πρακτικές του παρελθόντος, όπως είναι η αποστήθιση και το μοναδικό σχολικό εγχειρίδιο-«αυθεντία». Σε ώτα μη ακουόντων, ίσως. Κριτική ιστορική σκέψη, το ζητούμενο για έναν ενεργό πολίτη.

Για το ΔΣ

Η πρόεδρος

Βασιλική Σακκά

Στις 25 Ιανουαρίου 2020 δημοσιεύθηκε στο esos,σχετικά με την επικείμενη αναθεώρηση των προγραμμάτων σπουδών Ιστορίας, το  κείμενο της Ελένης Πατσιατζή, μέλους του ΔΣ του Ομίλου.

Ως  Όμιλος για την Ιστορική Εκπαίδευση στην Ελλάδα παρακολουθούμε τον δημόσιο διάλογο γύρω από  τις εξελίξεις που αφορούν στη διδασκαλία του μαθήματος της ιστορίας, τόσο στην πρωτοβάθμια όσο και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση καθώς και τις πρόσφατες νομοθετικές ρυθμίσεις που προωθεί το Υπουργείο Παιδείας. Θεωρούμε πως η παραγωγή δημόσιου λόγου, χωρίς φανατισμό και υπερβολές για πρόκληση ηθικού πανικού, γύρω από τη σκοποθεσία και τη διδακτική του συγκεκριμένου γνωστικού αντικειμένου μπορεί να συμβάλει σε θετικές εξελίξεις, υπό την προϋπόθεση πως τα επόμενα βήματα θα γίνουν χωρίς προχειρότητες και παλινωδίες αλλά με παιδαγωγική ευαισθησία και συνεξέταση όλων των παραγόντων που έχουν οδηγήσει σε κρίση τις ιστορικές – και όχι μόνο σπουδές.

Ειδικότερα, ως προς το μάθημα της ιστορίας,  από τις πρώτες ημέρες λειτουργίας των σχολείων κατέστη σαφές πως τα νέα Προγράμματα Σπουδών για την υποχρεωτική εκπαίδευση βρίσκονται σε προφανή αναντιστοιχία με τα υπάρχοντα σχολικά εγχειρίδια τόσο του δημοτικού σχολείου όσο και του γυμνασίου. Θεωρούμε αναγκαία τη μέριμνα για επιμόρφωση όλων όσες/-οι διδάσκουν το συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο και τονίζουμε πως δεν θα πρέπει να αφήσουμε να χαθεί μια ευκαιρία ουσιαστικής ανανέωσης και εκσυγχρονισμού  των διδακτικών προσεγγίσεων και του περιεχομένου του ιστορικού διδακτικού αντικειμένου. Ο Όμιλος για την Ιστορική Εκπαίδευση στην Ελλάδα υποστηρίζει ότι τα νέα Π.Σ. ακολουθούν τις σύγχρονες επιστημολογικές τάσεις της διδακτικής μεθοδολογίας και των ολιστικών προσεγγίσεων της ιστορίας, χωρίς να υποβαθμίζουν ούτε να παραλείπουν τις ποικίλες μορφές και εκφράσεις της, ανταποκρινόμενα έτσι στις σύγχρονες ανάγκες και απαιτήσεις του ιστορικού κριτικού γραμματισμού των μαθητών. Τα προφανή προβλήματα που ανέκυψαν από πιθανή αστοχία ή αβελτηρία των θεσμικών παραγόντων μπορούν να αντιμετωπιστούν με την χωρίς καθυστέρηση προκήρυξη για συγγραφή νέων σχολικών εγχειριδίων και την παράλληλη παραγωγή κατάλληλου υποστηρικτικού υλικού (data base με ποικίλες, έγκυρες ιστορικές πηγές κτλ).

Στην εκπαιδευτική βαθμίδα του λυκείου υπενθυμίζουμε  πως η ιστορία ως μάθημα γενικής παιδείας στη Γ΄τάξη έχει πλέον καταργηθεί και πως οι μαθητές/-τριες  που θα αποφοιτήσουν φέτος δεν πρόκειται να διδαχθούν γεγονότα του 19ου και 20ου αιώνα, δηλαδή θα έχουν άγνοια της νεότερης και σύγχρονης ελληνικής και ευρωπαϊκής ιστορίας. Κρίνουμε, επομένως, πως πρέπει να επανεξετασθεί το υπάρχον πλαίσιο σπουδών και να επανέλθει η διδασκαλία της ιστορίας στην τελευταία τάξη –πιθανόν σε εργαστηριακή μορφή (μια πρόταση  θα ήταν η παραγωγή project σε επιλεγμένες θεματικές, μέσα από ερευνητικές και συνεργατικές διαδικασίες, στο πλαίσιο του κριτικού γραμματισμού). Άλλωστε, τα νέα ΠΣ Ιστορίας που κατατέθηκαν για τις δυο πρώτες τάξεις του Λυκείου ολοκληρώνουν χρονολογικά, με τη σε βάθος εξέταση της ιστορίας του 20ου αιώνα στην Α΄ Λυκείου και τη Θεματική Ιστορία στη Β΄, τον κύκλο της σχεδιασμένης και προταθείσας ιστορικής διδασκαλίας και μάθησης στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.  Αυτονόητο είναι ότι και εδώ είναι απαραίτητα νέα εγχειρίδια που θα ανταποκρίνονται στις σύγχρονες προσεγγίσεις της διδακτικής του μαθήματος και θα είναι συμβατά με το πνεύμα των νέων Π.Σ.

Ειδικότερα για τη Γ’ τάξη λυκείου και τις  οδηγίες που εστάλησαν στην  Ομάδα Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών, πιστεύουμε  πως αυτές βρίσκονται μεν προς τη σωστή κατεύθυνση, καθώς συμπεριλαμβάνουν πολυτροπικές πηγές και υπενθυμίζουν τα αυτονόητα για την ανάγκη πλουραλισμού και την προσέγγιση και ανάλυση ιστορικών πηγών, ωστόσο ήταν επιβεβλημένο να συνοδεύονται από υποδείγματα ανάπτυξης σχετικών ερωτημάτων ώστε να διευκολυνθούν οι διδάσκοντες/-ουσες. Και εδώ, θα έπρεπε να έχει προηγηθεί έγκαιρη ενημέρωση και επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, ιδίως όταν καλούνται να ανταποκριθούν και σε έναν υπερβολικά αυξημένο όγκο ύλης σε σειρά μαθησιακών αντικειμένων. Ο αιφνιδιασμός των εκπαιδευτικών -συνήθης πρακτική, δυστυχώς- προσθέτει άγχος και κόπωση και λειτουργεί σε βάρος της εργασίας τους. Εν πάση περιπτώσει και εδώ οι παλινωδίες και οι διευκρινίσεις μας αφήνουν στο ίδιο σημείο: ένα «γερασμένο» εγχειρίδιο 20 χρόνων (!) το οποίο χρειάζεται – τουλάχιστον – βιβλιογραφική επικαιροποίηση, και διδάσκεται αποπλαισιωμένο από τη γενική ιστορία σε μαθητές/-τριες που δεν κατανοούν τη μεγάλη εικόνα και από το οποίο έχουν εξετασθεί τα πάντα, χωρίς στην ουσία να έχει αξιολογηθεί τίποτα που να αφορά την ιστορική κατανόηση.

Ελπίζουμε ότι η επικείμενη αναθεώρηση (;) των Π.Σ. να μην περιλαμβάνει και τα πολύπαθα Νέα Προγράμματα Σπουδών Ιστορίας τα οποία, κυριολεκτικά, δεν πρόλαβαν να διοκιμαστούν στην πράξη.
Υπενθυμίζουμε, τέλος, ότι ως Όμιλος για την Ιστορική Εκπαίδευση στην Ελλάδα,  ενδιαφερόμαστε ιδιαίτερα για την ανάπτυξη διδακτικών μεθόδων και πρακτικών που στοχεύουν στον ιστορικό γραμματισμό των μαθητών, στη βάση της επιστημονικής και παιδαγωγικά ορθής προσέγγισης της ιστορίας, εθνικής και παγκόσμιας: μια ιστορίας που θα αφορά και θα περιλαμβάνει όλες και όλους και δεν θα φοβάται να αντιμετωπίσει και τις πικρές, σκοτεινές στιγμές της. Η παρέμβασή μας, επομένως, συνίσταται όχι μόνο στην καταγραφή του προβληματισμού μας αλλά και στην ανάδειξη του ενδιαφέροντος και της  αγωνίας μας για το μέλλον του μαθήματος σε συνθήκες κοινωνικής απαξίωσης των ανθρωπιστικών και κοινωνικών σπουδών. Στην πράξη δε, θα συνεχίσουμε να παρεμβαίνουμε με διοργάνωση ημερίδων και σεμιναρίων σε όλη την Ελλάδα τα οποία θα αναδεικνύουν τις σύγχρονες θεωρητικές αναζητήσεις και προβληματισμούς για τη διδασκαλία του αντικειμένου σε διεθνές επίπεδο, αλλά και θα συζητούν και θα προτείνουν καινοτόμες προσεγγίσεις σε ποικιλία ιστορικών θεματικών.

Για περισσότερες πληροφορίες, σας καλούμε να επισκεφτείτε την ιστοσελίδα μας. www.aheg.gr

Ελένη Πατσιατζή για το ΔΣ του Ο.Ι.Ε.Ε